توبه حضرت آدم(عليه السلام)

سؤال: كلماتى حضرت آدم(عليه السلام) به وسيله آن توبه كرد چه بود؟

جواب: بعد از ماجراى وسوسه ابليس و دستور خروج آدم(عليه السلام) از بهشت، آدم متوجه شد راستى به خويشتن ستم كرده، و از آن محيط آرام و پر نعمت، بر اثر فريب شيطان بيرون رانده شده، و در محيط پر زحمت و مشقت بار زمين قرار خواهد گرفت، در اينجا آدم به فكر جبران خطاى خويش افتاد و با تمام جان و دل متوجه پروردگار شد، توجهى آميخته با كوهى از ندامت و حسرت.
لطف خدا نيز در اين موقع به يارى او شتافت و چنان كه قرآن در آيات فوق مى گويد: «آدم از پروردگار خود كلماتى دريافت داشت، سخنانى مؤثر و دگرگون كننده، و با آن توبه كرد و خدا نيز توبه او را پذيرفت» (فَتَلَقّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمات فَتابَ عَلَيْهِ).
«چرا كه او تواب و رحيم است» (إِنَّهُ هُوَ التَّوّابُ الرَّحيمُ).
درست است كه آدم(عليه السلام) در حقيقت كار حرامى انجام نداده بود، ولى همين ترك اولى نسبت به او عصيان محسوب مى شد، او به سرعت متوجه وضع خود شد و به سوى پروردگارش بازگشت.
در اين كه «كلمات» و سخنانى را كه خدا براى توبه به آدم تعليم داد چه سخنانى بوده است در ميان مفسران گفتگو است.
معروف اين است كه: همان جملات سوره «اعراف» آيه 23 مى باشد: قالا رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَ تَرْحَمْنا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخاسِرين: «گفتند: خداوندا ما بر خود ستم كرديم، اگر تو ما را نبخشى و بر ما رحم نكنى از زيانكاران خواهيم بود».
بعضى گفته اند: منظور از كلمات، اين دعا و نيايش بوده است:أَللّهُمَّ لا إِلهَ إِلاّ أَنْتَ سُبْحانَكَ وَ بِحَمْدِكَ رَبِّ إِنِّى ظَلَمْتُ نَفْسِى فَاغْفِرْ لِى إِنَّكَ خَيْرُ الْغافِرِيْنَ.
أَللّهُمَّ لا إِلهَ إِلاّ أَنْتَ سُبْحانَكَ وَ بِحَمْدِكَ رَبِّ إِنِّى ظَلَمْتُ نَفْسِى فَارْحَمْنِى إِنَّكَ خَيْرُ الرّاحِمِيْنَ.
أَللّهُمَّ لا إِلهَ إِلاّ أَنْتَ سُبْحانَكَ وَ بِحَمْدِكَ رَبِّ إِنِّى ظَلَمْتُ نَفْسِى فَتُبْ عَلَىَّ إِنَّكَ أَنْتَ التَّوّابُ الرَّحِيْمِ:«پروردگارا! معبودى جز تو نيست، پاك و منزهى، تو را ستايش مى كنم، من به خود ستم كردم مرا ببخش كه بهترين بخشندگانى.
خداوندا! معبودى جز تو نيست، پاك و منزهى، تو را ستايش مى كنم، من به خود ستم كردم بر من رحم كن كه بهترين رحم كنندگانى.
بار الها! معبودى جز تو نيست، پاك و منزهى، تو را حمد مى گويم، من به خويش ستم كردم، رحمتت را شامل حال من كن و توبه ام را بپذير كه تو تواب و رحيمى».
اين دعا و كلمات در روايتى از امام باقر(عليه السلام) نقل شده است.
نظير همين تعبيرات در آيات ديگر قرآن در مورد يونس(عليه السلام) و موسى(عليه السلام)مى خوانيم، يونس به هنگام در خواست بخشش از خدا مى گويد: سُبْحانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظّالِمين: «خداوندا منزهى من از كسانى هستم كه به خود ستم كرده ام».(1)
درباره حضرت موسى(عليه السلام) مى خوانيم: قالَ رَبِّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسي فَاغْفِرْ لي فَغَفَرَ لَهُ: «گفت: پروردگارا من به خود ستم كردم مرا ببخش و خدا او را بخشيد».(2)
در روايات متعددى كه از طرق اهل بيت(عليهم السلام) وارد شده است مى خوانيم: مقصود از كلمات، تعليم اسماء بهترين مخلوق خدا يعنى محمّد و على و فاطمه و حسن و حسين(عليهم السلام) بوده است، و آدم(عليه السلام) با توسل به اين كلمات از درگاه خداوند تقاضاى بخشش نمود و خدا او را بخشيد.

و اما این کلمات چنین بود:

---

الهی یا حمید به حق محمد (ص)

الهی یا عالی به حق علی (ع)

الهی یا فاطر به حق فاطمه (س)

الهی یا محسن به حق الحسن (ع)

الهی یا قدیم الاحسان به حق الحسین (ع)

 

---

اين تفسيرهاى سه گانه هيچ گونه منافاتى با هم ندارد، چرا كه ممكن است مجموع اين كلمات به آدم(عليه السلام)، تعليم شده باشد تا با توجه به حقيقت و عمق باطن آنها انقلاب روحى تمام عيار، براى او حاصل گرديده و خدا او را مشمول لطف و هدايتش قرار دهد.(3)

1 ـ انبياء، آيه 87.
2 ـ قصص، آيه 16.
3. تفسير نمونه، جلد 1، صفحه 240.

 

اللهم عجل لولیک الفرج